“หวานเป็นลม ขมเป็นยา” ต้านสารพัดโรคด้วยผักพื้นบ้าน “มะระขี้นก”

“ผักชื่อแปลก แต่สรรพคุณหลากหลาย”

      มะระขี้นก (Bitter Melon  หรือ Bitter Cucumber) ชื่อวิทยาศาสตร์ Momordica charantia L.  พืชสมุนไพรและผักพื้นบ้านที่ทุกคนคงคุ้นเคยกันดี เนื่องจากพบได้ทั่วไปทุกภาคของประเทศไทย ปลูกง่าย มีประโยชน์ และสามารถนำมาปรุงเป็นเมนูอาหารได้หลากหลาย

  มะระขี้นกจัดเป็นพืชไม้เถาเลื้อย ลักษณะของมะระขี้นกจะดูคล้ายกระสวย ผิวเปลือกขรุขระและมีปุ่มยื่นออกมา โดยผลอ่อนจะมีสีเขียว แต่ถ้าเป็นผลแก่จะออกสีเหลืองอมแดง ปลายของผลจะแตกเป็น 3 แฉก โดยปกตินกมักจะชอบจิกกินทั้งผลและเมล็ด จากนั้นก็จะนำไปถ่ายไว้ที่ต่างๆ  จึงเป็นที่มาของชื่อสมุนไพรชนิดนี้

      ในทางแพทย์แผนไทย มะระขี้นก ถูกระบุว่า มีสรรพคุณทางยามากมาย โดยนำมาใช้ประโยชน์ได้เกือบทุกส่วนของต้น ส่วนของใบ เป็นยาลดไข้ รากใช้รักษาอาการโลหิตเป็นพิษ ผลใช้บรรเทาอาการข้ออักเสบและโรคเกาต์ และนอกจากนี้ มะระขี้นกยังมีสารต้านอนุมูลอิสระหลายชนิด ช่วยต่อต้านมะเร็ง รักษาแผลในทางเดินอาหาร และรักษาระดับความดันเลือดให้เป็นปกติได้ด้วย

 

“กินอาหารให้เป็นยา ด้วยเมนูจากมะระขี้นก”

       นอกจากมีสรรพคุณทางยาแล้ว ยังคุณค่าทางโภชนาการสูง อุดมด้วยวิตามินเอ วิตามินซี โฟเลต และแร่ธาตุอีกหลายชนิด สามารถนำมาปรุงเป็นเมนูอาหารได้หลากหลาย แต่ไม่นิยมกินผลสด เนื่องจากมะระขี้นกมีรสขม จึงต้องนำไปลวกหรือต้มให้สุกก่อนเพื่อลดความขมลง แล้วอาจนำไปเป็นผักกินคู่กับน้ำพริกได้ นอกจากนี้ อาจทำไปเป็นเมนูเครื่องดื่มโดยปั่นให้ละเอียดแล้วเติมน้ำเชื่อม ดื่มเพื่อช่วยแก้อาการร้อนในและขับเสมหะได้ โดยมีขนาดที่แนะนำต่อวัน คือ ผลสด 100 กรัม นำมาผ่าครึ่ง ใส่ในเครื่องปั่นแยกกาก จะได้น้ำมะระประมาณ 40 มล. ดื่มหลังอาหารเช้าหรือเย็น สำหรับเมนูอาหารอื่นๆ สามารถดัดแปลงนำผลมะระขี้นกไปประกอบอาหารประเภทผัดและแกงอื่นๆ ได้ตัวอย่างเช่น แกงเผ็ดมะระขี้นก ต้มจืดมะระขี้นกยัดไส้ มะระขี้นกผัดไข่ เป็นต้น

 

“คุมเบาหวาน ลดน้ำตาล”

       ในบัญชียาหลักแห่งชาติ มะระขี้นก ถูกระบุข้อบ่งใช้ สำหรับเป็นยาแก้ไข้ แก้ร้อนใน กระหายน้ำ แต่โดยส่วนใหญ่แล้ว มักจะถูกนำมาใช้ในแบบนอกข้อบ่งใช้มากกว่า คือ นำมาใช้รักษาในผู้ป่วยโรคเบาหวาน โดยช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด โดยสารสำคัญที่พบว่ามีส่วนช่วยในการควบคุมระดับน้ำตาล คือ charantin, momocharin และ momordicin เนื่องจากมีสูตรโครงสร้างคล้ายอินซูลิน ช่วยเสริมการหลั่งงอินซูลินจากตับอ่อน เพิ่มการเผาผลาญน้ำตาล และลดการสร้างน้ำตาลจากตับ เป็นต้น

   นอกเหนือจากประโยชน์ในการช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในกลุ่มผู้ป่วยโรคเบาหวานแล้ว ยังมีรายงานว่า สารสกัดจากมะระขี้นกยังช่วยรักษาปลายประสาทอักเสบ ที่มักพบบ่อยในผู้ป่วยเบาหวานได้ด้วย

 

“ต้านอนุมูลอิสระ รักษามะเร็ง”

   มะระขี้นก ก็เป็นสมุนไพรอีกชนิดที่มีสรรพคุณช่วยในการต่อต้านโรคมะเร็งได้ เนื่องจากอุดมด้วยสารโพลีฟีนอล วิตามินเอและวิตามินซี ที่ช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระได้ดี นอกจากนี้ยังมีรายงานการศึกษาว่า สารสกัดเอทานอลของมะระขี้นก มีฤทธิ์ความเป็นพิษต่อเซลล์ (Cytotoxic activities) โดยมีฤทธิ์ต่อต้านเซลล์มะเร็งปอด เซลล์มะเร็งเต้านม และเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาว ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อการนำไปพัฒนาต่อยอดเป็นยาสำหรับรักษาโรคมะเร็งชนิดต่างๆได้ด้วย

 

“ปกป้องทางเดินอาหาร ลดการเกิดแผล”

       ยับยั้งการหลั่งกรด (antisecretory), ปกป้องเซลล์ (cytoprotective), และต่อต้านอนุมูลอิสระ (antioxidant) เป็นคุณสมบัติ 3 ประการ ของสารสกัดมะระขี้นก ที่มีประโยชน์ต่อการรักษากลุ่มอาการกรดไหลย้อน และแผลในกระเพาะอาหารได้ โดยจากรายงานการศึกษาพบว่า สารสกัดจากมะระขี้นก ช่วยลดการเกิดแผลในกระเพาะอาหารในกลุ่มทดลองได้อย่างมีนัยสำคัญ

 

รูปแบบที่นำมาใช้

        เนื่องจากมะระขี้นก สามารถนำมาเลือกใช้ได้หลายรูปแบบทั้งรับประทานสด นำมาประกอบอาหาร และในรูปแบบเป็นยา โดยนำส่วนต่างๆ มาต้มรับประทาน ซึ่งขนาดที่แนะนำให้ใช้ คือ

       ผลสด 6 – 15 กรัม ต้มรับประทาน หรือผิงไฟให้แห้งบดเป็นผงรับประทาน ใช้แก้ร้อน ร้อนในกระหายน้ำ

      เมล็ดแห้ง 3 กรัม ต้มน้ำดื่ม เพิ่มพูนลมปราณ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง

       ใบสด 30 – 60 กรัม ต้มน้ำดื่ม แก้โรคกระเพาะ ขับพยาธิ

       รากสด 30 – 60 กรัม หรือ เถาแห้ง 3 – 12 กรัม ต้มเอาน้ำดื่ม ใช้แก้ร้อน แก้พิษ หรือใช้ชะล้างแก้แผลฝีบวมอักเสบ และปวดฟัน

      นอกจากที่กล่าวมาแล้ว ยังสามารถพบยาจากมะระขี้นกในรูปแบบสะดวกพร้อมรับประทานได้ เช่น ยาเม็ด หรือยาแคปซูลจากสารสกัด ยาผง ยาชงสำหรับดื่ม เป็นต้น